Human Papilloma Virüs (HPV), hem bayanlarda hem erkeklerde genital bölgede enfeksiyona neden olan bir çeşit virüstür. HPV, birebir vakitte, kadınlarda en sık görülen dördüncü kanser olan serviks yani rahim ağzı kanserine neden oluyor.
Öte yandan hastalığın önlenmesinde Aka ehemmiyete sahip aşı da mevcut. Kamu sıhhatini yakından ilgilendiren HPV aşısının Ulusal aşı takvimine alınması ve kamuoyu yaratılması için yurttaşlar Türkiye’de ses getiren ‘HPV aşısı fiyatsız olsun’ kampanyası yürüttü. Kampanya sürecini ve kazanımlarını Eczacı Cem Kılınç ve önce Çocuklar ve Bayanlar Derneği avukatlarından Hediye Gökçe Baykal’dan dinledik.
– Süreç nasıl ve neden başladı?
Ecz. Cem Kılınç: meşhur ozanımız Nazım Hikmet’in vefat yıldönümü olan 3 Haziran 2021’de eczanemde nöbetçiydim. Gece, nöbetin sakin saatlerinde biraz Nazım şiiri okuyayım derken, bir şiirine denk geldim. Şöyle diyordu Nazım şiirin bir yerinde:
“Biz insanız Fazla şükür / çok şükür biliriz, / İlacımıza / Umudu katmasını / Yaşamak gerek diyerek / Ayak direyip / Dayatmasını
Hastalar, / Kardeşlerim / İyileşeceksiniz / Ağrılar, sızılar dinecek, / Yumuşak, ılık bir yaz akşamı inecek, / Ağır yeşil kolların akabinde rahatlık.”
Şiirdeki “ilaca umudu katmak” vurgusu ve ümit dolu “iyileşeceksiniz” sözü bir eczacı olarak beni Fazla etkiledi. HPV aşılarını yaklaşık 10 yıldan beri biliyordum; devletin karşılamadığını da… Toplumda ne kadar yaygın bir virüs olduğunu da. İlaca umudu katmak; bu nasıl olabilirdi?
Şiirin bu kısmı bende “enjeksiyon” ve “aşı” çağrışımı yaptığı için ben de “Bundan sonra her nöbetimi bir genç bayanın üç dozluk HPV aşısını karşılamak için tutacağım” dedim ve bunu toplumsal medyada paylaştım. Sonraki gün bir daha gündemden düşmeyecek bir Kamu sıhhati gayretine başlamış olduk.
Bu paylaşımı yapınca sonraki gün Fazla sayıda talep geldi. Bir müracaat formu oluşturdum Çabucak onu da paylaştım. Başvuracak bireylerden isim, irtibat bilgisi, aylık gelir, yaşadığı Belde ve ıslak bilgilerini elektronik postama iletmesini istiyordum formda. Tıpkı gün onlarca posta geldi. Toplumun kanayan bir yarasına dokunduğumuzu ayrım ettik. Sevgili yoldaşım ve arkadaşım M. Buğra Üstündağ’a ulaştım ve durumu anlattım. İlk gün aslında Çabucak beş kişiyi aşıladık. Sonra “Bu olayı büyütelim” ve “Ama bunu bir hayırseverlik olarak değil; dayanışma ruhu ile bir uğraş başlığı olarak açalım” dedik.
Sosyal medyadan bu başlığı gören birçok eczacı, kendi eczacı arkadaşlarımız ve hiç tanımadığımız bireyler bize ulaşıp “Ben de bir kişinin üç dozluk HPV aşısını karşılamak istiyorum” demeye başladı. Boyun Eğmeyen İlaç İşçileri diye bir kümesi yeni yeni oluşturuyorduk. Aşılar bu ağı biraz büyüttü; biraz da bu ağ, aşıların ülke genelinde yaygın olarak yapılabilmesini sağladı. Birbirini besleyen bir süreç oldu açıkçası.
– Nasıl ilerledi ve bu çapta bir işe dönüştü?
Ecz. Kılınç: Bizler neyi, ne için istediğini bilen bir Kamu sıhhati çabasının yollarında ilim ve aydınlanmanın ışığını yanımıza alarak yürümeye başlamıştık. Birinci çıktığımız yayında “Biz hayırsever beşerler değiliz, yurttaşlarımız kanser olmasın diye kolektif bir çaba veriyoruz” dedik. Geriye dönüp baktığımızda, o günden bugüne yurdun dört bir yanında yüzden Çok bilgilendirme ve çabaya Davet buluşmaları gerçekleştirmişiz. Her kim nereye çağırdıysa, orada beşerlerle bir ortaya gelip mevzuyu bütün sınırlarıyla ele aldığımız sunumlar yapmışız; ülkemizin her yerinde, köyde, mahallede, yerleşkede, işyerlerinde, Uğraş örgütlerinde, internet ortamında… Düşününce Tuhaf gelebilir, “18 aydır nasıl oldu da pek alışık olmadığımız bir Sorun Daimi bir formda gündemde kalmaya devam edebildi?” diye. Emek vermeden iki illüstrasyon, bir tanıdık ilişkisiyle haber, bir AB projesiyle yarım yamalak dayanışma manzarası değildi bizimkisi. 18 ayın her günü emek harcandı. Bilimsel akılla yönetildi, laflar hiç çekinmeden bam tellerine basılarak söylendi. Binlerce kişinin kolektif emeğiyle Daimi can buldu. Samimiyeti ve haklılığı tekrar tekrar yurttaşların sempatisini kazandı. Zira anlatılan onların hikâyesiydi. Talep edilen onların sağlıklı yaşama hakkıydı.
Milletvekilleri kanun teklifi verdi gündeme geldikçe. Bazen siyasi partiler seçim vaadine dönüştürdü.
Kadın gayret örgütleri sahiplendi ve mücadelelerine ortak ettiler.
Türk Tabipleri Birliği (TTB), sıhhat Bakanlığı Kamu Sıhhati Müdürlüğü’ne “HPV aşısı aşı takvimine alınsın” diye başvurdu.
İstanbul Eczacı Odası, sıhhat Bakanı’na ayrıntılı bir rapor hazırlayıp yolladı. Birçok eczacılık fakültesinde toplantılar yapmamıza vesile oldu. Üyesi eczacılarına eğitim verdi. Broşür dağıttı.
Belediyeler talebimizi bilboardlarına taşıdı. Memleketler arası medyada yer aldı; “ilginç” geldiğinden ya da tahminen ülkemize yakıştıramadıkları için.
Kimi kurumlar ödüllere layık gördü, Kamu sıhhatine katkısından ötürü.
Kadın Dayanışma Komiteleri ile Birlikte hazırladığımız broşür kapı kapı dolaşarak meskenlere girdi. Onlarca buluşma gerçekleştirdik farklı yerelliklerde.
Mücadelemizin öncülerinden, benim de modülü olmaktan Haysiyet duyduğum Boyun Eğmeyen İlaç Emekçileri’nin kolektif emeğiyle başta eczacı meslektaşlarımız olmak üzere birçok yurttaşımızın dayanışmasıyla 900 doz aşı yapıldı.
Aşılananlar aşılanıp kenara çekilmedi. Mücadelenin öznelerine dönüştüler. Bunların bir kısmı için önce Çocuklar ve Bayan Derneği’nin istekli avukatlarıyla SGK’ye yurttaşlara paralarının Geri iadesi için davalar açıldı. Geçtiğimiz sene mart ayında birincisini kazandık. Buna yenileri de eklendi. Davaları kazanmaya devam ettik. Birçok yurttaş da artık kendi davalarını açar hale geldi.
Sağlık Bakanı da daha Çok direnemeyip 24 Kasım’da Meclis’te yaptığı konuşmasında bu aşıları Ulusal aşı takvimine alacağını söylemek zorunda kaldı.
– Aşıdan kimler ve ne Vakit faydalanabilecek?
Ecz. Kılınç: Bu mevzudaki muğlaklık maalesef devam etmekte. 24 Kasım 2022’de TBMM’deki sıhhat Bakanlığı Bütçe Görüşmeleri sırasında Fahrettin Koca şu kelamları sarf etti: “HPV aşısının uygulanması konusunda bir çekincemiz asla yok. Fakat ülkemizin toplumsal gerçekliklerinden kopuk kararlar alınmasının kimseye bir yararı yok. Yaptığımız planlamaya nazaran ıslak kümelerini ve uygar Vaziyet durumlarını dikkate Meydan bir plan hazırlığındayız.”
Özellikle, uygar Vaziyet vurgusu Fazla Çok reaksiyon çekerken bu açıklamadan 1 ay kadar sonra Sabah Gazetesi’ne verdiği mülakatta uygar hale değinmedi lakin bu sefer de 18 ıslak üzerine aşılama yapacaklarını lisana getirdi. Bu İzah Kamu sıhhati ismine tam bir skandal! HPV aşısı halihazırda 149 ülkede Ulusal aşı takvimi kapsamında 9-15 yaşları ortasında yapılmaktadır. HPV Aşısı, tedavi edici bir özelliği olmayıp kollayıcıdır ve Kıymetli bir önleyici sıhhat hizmetidir. Bireylerin cinsel ömrü etkin değilken çocuk yaşta aşı yaptırması bağışıklık sistemlerini virüsle müsabakaya hazırladığından aşının aktifliğini garanti altına alır. Daha Evvel çocuk yaşta aşılanamamışlar ise yakalama dozu ile muhafaza kapsamına alınır.
Sağlık Bakanı burada önceliği tersyüz ederek ‘dostlar alışverişte görsün’ mantığıyla devinim etmektedir. Kendisi de çocuk tabibi olan Sağlık Bakanı, çocuklarımızdan aşı hakkını kaçırarak bilimin gerekliliklerini hiçe saymakta, gerici kanıların gölgesinde karar almaktadır. Bizim en başından beri şu soruyu sormamız da bundandır: “Kanserin önleyici bir aşısı var. Peki ya laiklik yoksa?”
Buraya tekrar döneceğiz lakin Evvel çarpıcı örnekler olması açısından birtakım ülkelerden bilgiler vererek devam edelim. Kazakistan ve Singapur 9-11 yaşlarında; Tanzanya, İsrail ve Malezya 12-13 yaşlarında; Birleşik Arap Emirlikleri 15 yaşında bu aşıyı Ulusal aşı takvimi kapsamında uygulamaktadır.
Dünya sıhhat Örgütü (DSÖ), aşıların uygulanması gereken ıslak aralığına dair “HPV aşıları, HPV’ye maruz kalmadan Evvel uygulandığında en yeterli sonucu verir. Bu nedenle rahim ağzı kanserini önlemek için DSÖ, birçok cinsel aktiviteye başlamamış olan 9 ila 14 yaşlarındaki kızların aşılanmasını önermektedir” bilgisini sunuyor.
Peki bu datalar dünyada bu türlü iken ülkemizde nasıl? Biraz da sıhhat Bakanlığı’nın kendi kaynaklarından ilerleyelim. Kimse bilmezken, devlet aşıyı karşılamıyorken bakın Sağlık Bakanlığı kaynaklarında neler denilmiş HPV aşısına dair:
Sağlık Bakanlığı Kamu Sıhhati genel Müdürlüğü’nün sitesinde hâlâ bulunan “HPV Aşıları” isimli sunumda “HPV ve Servikal Kanserin Zamansal İlişkisi” grafiğinde, HPV enfeksiyonun 18 yaşında aslında pik yaptığı görülüyor.
Az önce de bahsettiğim üzere “bir bayanın birinci cinsel tecrübesinde HPV enfeksiyonu geçirmesinin kümülatif riskinin %46 olduğunu” biliyoruz. Yani Sağlık Bakanı, enfeksiyonun arşa çıktığı ıslak aralığına öncelik verip, öncesi yaşlardaki çocuklara aşı hakkını sunmayarak akıl kârı olmayan bir tercihte bulunmuş oluyor. Halbuki kollayıcı özellikteki bir aşının, tam da bu nedenle cinsel Ömür faal değilken, çocuk yaşta yapılması gerekiyor.
Yine Kamu Sıhhati genel Müdürlüğü’nün sitesinde bulunan HPV aşılarıyla ilgili bilgilendirme görüntüsünde, Hacettepe Üniversitesi Bayan Hastalıkları ve Doğum anne ilim Kolu öğretim görevlilerinden Prof. Dr. Nejat Özgül, “Aşının en faal olacağı Devre 9-12 yaştaki dönemdir” diyerek aşılamanın yapılması gereken ıslak aralığının altını Özellikle çizmektedir.
2022’nin nihayet aylarında Kamu Sıhhati genel Müdürü olarak kurumun başına atanan Sedat Kaygusuz’un üyesi olduğu Türkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanları Derneği’nin (Türkiye EKMUD) temsilcisi olarak hazırlanmasına katkı sağladığı 2016’da güncellenen Erişkin Bağışıklama Rehberi’nde, HPV aşısının kimlere yapılması gerektiğiyle ilgili olarak, “9-13 ıslak ortası kız çocuklarına yapılan HPV aşılaması serviks kanserinin önlenmesinde en maliyet-etkin Kamu sıhhati muhafaza önlemidir” denmektedir.
Sağlık Bakanlığı’nın 2018’de organize ettiği 3. Aşı Çalıştayı Raporu’na bakalım. Raporda “HPV aşısının alanda uygulanması” kısmında “Mutlaka 10-12 ıslak ortasında sıhhat kuruluşlarına başvuran bütün ergenlere HPV aşısı konusunda bilgi sunulmalı ve aşılamaları denetlenmelidir” sözüne ek olarak “Aşının yalnız kız çocuklarına değil hem kız hem oğlan çocuklara uygulanması gerektiği” vurgulanmaktadır.
Şimdi bir de sıhhat Bakanı’nın kurucusu ve işvereni olduğu Medipol sıhhat Grubu’nun sitesine bakalım. Sitede “Kanser değil, biz güçlüyüz” başlığıyla ele alınan bahsin, HPV aşısının kimlere yapılacağının aktarıldığı kısımda, “HPV aşıları temel olarak 11-12 ıslak kız ve erkek çocuklarına önerilmektedir” denmektedir.
Dolayısıyla bu çabayı aylardır yürüten bizler Sağlık Bakanı’nın bilimsel açıdan skandal olan bu kelamlarından Geri adım atarak bütün dünyada olduğu üzere 9-14 ıslak kümesi kız ve erkek çocuklarına öncelik vererek hemen Ulusal aşı takvimi kapsamında fiyatsız olarak bu aşılamalara başlamasını talep ediyoruz. zıt takdirde çabamız bilimin gereklilikleri yerine getirilene ve sıhhat hakkımız elde edilene kadar halkımızla Birlikte bu çabayı sürdüreceğiz.
– Sonuç olarak kampanyanın kazanımları neler? Ulusal aşılama programına eklenmesi süreci ne durumda?
Ecz. Kılınç: Uygulamanın nasıl olacağı konusundaki muğlaklık devam ederken buna net bir yanıt vermek Muhtemel değil; bir evvelki sorunuza verdiğimiz yanıttaki sebeplerden ötürü.
Ancak şunun bilinmesini isterim, HPV aşısı birinci olarak 2006 yılında ülkemizin gündemine girdi. Devrin sıhhat Bakanlığı Kanser Dairesi Lideri, “Türkiye’deki rahim ağzı kanserlerinin hangi sıklıkta ve HPV’nin hangi tipinde olduğunu ortaya çıkaracak bir çalışma yürüteceklerini” lisana getirdi. Bundan bir Yıl kadar sonra ise kanserle bağı bilinen en yüksek etkenin ruhsat verdikleri önleyici aşısına karşı çıkan birebir şahıs şu ifadeyi kullanabildi: “Bu benim şahsî tercihimdir. Yine söylüyorum ben çocuklarıma yaptırmam. 18 yaşına gelince onlar bu husustaki kararlarını kendileri verir.” Maalesef kanser önleyici bu aşılar daha o günlerde politikleştirildi. Hem de bizi kanserden muhafazası gereken devlet kurumunun yetkilileri aracılığıyla.
Şimdi geldiğimiz noktada karar alıcılara bu mevzuda pes dedirtmiş olduk. Uygulamanın başlamasıyla Bir arada kimlerin aşılardan yararlanabileceğini göreceğiz ve kazanımlar da aşının bilimsel olarak yapılması gereken yurttaşlarımıza yapıldığı ölçüde büyüyecek. Burası hala bir uğraş konusu.
Yine Sağlık Bakanı, Sabah Gazetesi’ne verdiği mülakatta aşılama konusunda sona yaklaştıklarını beyan etti. Ancak ortadan geçen Vakit içinde şimdi bu uygulama başlamış değil. Kısa vakitte bu uygulamanın başlaması gerekiyor artık. Dünya, 17 yıldır yurttaşlarını kansere karşı korumak için bu aşılamaları yapıyor. Zaten gereğince geç kalmış durumdayız. Toplumda bu türlü bir farkındalık ve talep varken bunun kıymetlendirilmesi gerekiyor. Toplumumuzdan bir kanseri yok edebiliriz ve bu Kamu sıhhati ismine Aka bir kazanım olarak tarihe geçecek.
– Herkesin faydalanmasında Mani olan nedenler nedir?
Ecz. Kılınç: Ulusal aşı takvimine alınacak HPV aşısına 18 ıslak sonu çeken karar alıcılar da iç olmak üzere, aşıların 9-14 ıslak ortasındaki çocuklara öncelik verilerek yapılması gerektiğini, Kamu sıhhati açısından rahim ağzı kanseri başta olmak üzere birçok kansere karşı müdafaa sağlayacak aşının toplumu virüse karşı lakin bu türlü koruyabileceğini biliyor olması.
Peki, bütün bu bilimsel gerçeklere karşın, neden sıhhat Bakanı inatla 18 ıslak sonu koymakta; aşıları Ulusal aşı takvimine alacaklarını duyurduğu konuşmasında, “Ülkemizin toplumsal gerçekliklerinden kopuk kararlar alınmasının kimseye bir yararı yok” demektedir?
Laikliği, dini referansların toplumsal ömrün dışına çıkarılması olarak Tanım edecek olursak; devlet kurumlarına yerleşmiş bir grup, sıhhat siyasetlerini belirlerken bilimi hiçe sayarak kendi Mevcut saydıkları “sosyal gerçekliklere” nazaran devinim ettiğinde, Ömür ve sıhhat hakkımızın nasıl da elimizden alınabildiğiyle karşılaşırız. Burada dar bir kümenin “sosyal gerçeklik” ismiyle Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı çocukların yetişkinliklerinde kansere karşı korunma hakkını elinden alması Laf hususudur.
Eğer bu aşılar bütün dünyada olduğu üzere çoçuklara öncelik verilerek yapılmazsa kendisi de çocuk hekimi olan sıhhat Bakanı, Türkiye Cumhuriyeti yurttaşı olan çocuklardan hakkı olan aşıları kaçırarak dünyada eşi gibisi olmayan bir uygulama ile tarihe geçecek.
– Yasal süreç nasıl ilerledi?
Av. Armağan Gökçe Baykal: Tokat’ın Zile ilçesindeki Emek Eczanesi sahibi Cem Kılınç ve Boyun Eğmeyen İlaç Emekçileri’nin başlatmış olduğu fiyatsız HPV aşısı gayretinde biz de önce Çocuklar ve Bayanlar Derneği olarak tüzel olarak neler yapabileceğimizi düşündük ve dava açmak yoluyla bu çabayı başlattık. Şu Lahza açılmış olan 30 civarı davamız var; 3 evraktan kabul kararı aldık. Her ne kadar Bakan Koca’nın aşılamanın fiyatsız olacağına ait açıklamaları olsa da, HPV aşısını şu Lahza Ulusal aşı takviminde olmaması nedeniyle aşı bedelini kendiniz ödedikten sonra iadesi için yasal yollara başvurmanız mümkün. Süreç şu biçimde işliyor:
Sizler de HPV aşısı olduktan sonra, aşı ödemesini içeren evraklarınızla Bir arada ilgili SGK müdürlüğüne bir dilekçe ile başvurarak ödediğiniz bedelin iadesi talep edebilirsiniz.
Bu talep karşısında Olumsuz karşılık alır veya yasal müddette rastgele bir yanıt verilmezse düşman olarak SGK Başkanlığı’nı gösterebilir ve Amel mahkemesinde açacağınız bir dava ile fiyat iadesi isteyebilirsiniz.
– Sonuç olarak kazanımları nedir?
Av. Baykal: Bizim gayemiz münferit olarak bedel iadelerini almaktan çok bir kamuoyu oluşturmaktı. Bu kamuoyunu da oluşturduğumuzu düşünüyoruz. Çünkü, sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, HPV aşısına ait ıslak kümelerini ve uygar Vaziyet durumlarını dikkate Meydan bir plan hazırlığında olduklarını, belirlenen bir kümeyle aşılamaya başlayacaklarını ve kapsamını kademe kademe genişleteceklerini açıkladı.
En nihayet yapılan açıklamasında ise aşılamanın 18 ıslak üzerine yönelik fiyatsız olacağını belirtti. Bu aşı açısından en Kıymetli mevzulardan biri de erken yaşta yapılmasının daha tesirli olması. 9-14 ıslak aralığındaki kız ve erkek çocuklarına yapılması durumunda neredeyse yüzde 100 koruyuculuk sağlıyor.
Bizim için aşılamanın fiyatsız olmasının yanında koruyuculuğunun artması açısından erken yaşlarda yapılması da kıymetli. Gayretimiz bu koşullarda fiyatsız aşılama yayılana kadar devam edecek.
– Ulusal aşılama programına eklendi mi?
Av. Baykal: Ulusal aşı programına şimdi eklenmedi. Belli koşullar dahilinde ekleneceği Anlatım edildi sıhhat Bakanı Koca tarafından.
– Aşıdan kimler ve ne Vakit faydalanabilecek?
Av. Baykal: sıhhat Bakanı, ıslak kümelerine nazaran ve uygar Vaziyet göz önüne alınarak aşılama yazılacağını Anlatım etti. Erken yaşta aşılamanın kıymetinden bahsettik. Bununla Bir arada uygar Vaziyet kuralı da kabul edilebilecek bir konu değildir. Anayasamızın 10. Maddesi’nde Adalet unsuru düzenlenmiştir. Bu bağlamda Anayasa’nın 17. Maddesi’nde düzenlenen Ömür hakkı ile 56. Maddesi’nde düzenlenen sıhhat hakkı hiçbir Fark gözetmeksizin bütün vatandaşlara eşit halde uygulanmalıdır.
– Herkesin faydalanmasında Mani olan nedenler nedir?
Av. Baykal: Kamuoyunda HPV aşısı faal cinsel hayatla özdeşleştiriliyor. Devlet tarafından benimsenen görüş de bu doğrultuda. Bunu, yapılacak olan düzenlemede “medeni hal” kaidesinin getirmesinden de anlıyoruz.
Kadınları evli ya da bekar olarak ayıran münasebetiyle aslında cinsel hayatı yalnızca evlilik ile kısıtlayan gerici kanılar şahısların sıhhat hakkına eşit halde ulaşmasını engelleyemez. Bizim çabamız ayrıyeten bu gerici zihniyetledir. Hasebiyle HPV aşısının hiçbir koşula tabi olmaksızın fiyatsız olarak yapılması konusunda gayretimiz devam edecek.
HPV NEDİR?
Human papilloma virüs (HPV) hem bayanlarda hem erkeklerde genital bölgede ve bu bölge mukozalarında enfeksiyon yapan kondilom (condyloma accuminata) ismi verilen siğil biçiminde kitlelerin oluşmasına yol açabilen bir çeşit virüstür. HPV virüsü birçok virüs üzere bedene bir Defa girdiğinde hücreler içine yerleşir ve dönemsel olarak tekrarlayan enfeksiyona yol açar.
Dünya üzerinde yaklaşık 10 bireyden 1’inde görülen HPV Fazla yaygın bir enfeksiyondur. temel bulaşma yolu deriden cilde temas formunda olmakla Birlikte nadiren de olsa ortak kullanılan alanlarda bulaş tanımlanmıştır.
HPV enfeksiyonu en sık rastlanan cinsel yolla bulaşan hastalıklar ortasında yer alıyor ve bayanlarda en sık görülen 4. kanser olan serviks yani rahim ağzı kanserine neden oluyor.
Dünya sıhhat Örgütü bilgilerine nazaran, her Yıl 570 bin bayana rahim ağzı kanseri teşhisi konuluyor. 311 bin bayan ise bu nedenle ömrünü yitiriyor. Hastalığın aşıyla önlenmesi mümkün. Bu nedenle dünyada 100’den Çok ülke HPV aşısını aşı programına aldı ve fiyatsız bir biçimde uyguluyor.
Kaynakça:
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cervical-cancer
https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/?option=com_content&view=article&id=362&catid=648
https://www.ekmud.org.tr/rehber/indir/1
Yorum Yok